Паміж “вайной” і “мірам”. Чаго чакаць свету пасля Мюнхенскай канферэнцыі

17/02/2025 - 18:08

Віцэ-прэзідэнт ЗША Джэй Дзі Вэнс / Reuters

— Выглядае так, што як ЗША, так і Расія не жадаюць бачыць Еўропу за сталом для перамоваў па Украіне, — так кажа пра адну з высноў Мюнхенскай канферэнцыі гісторык і палітычны аглядальнік Аляксандр Фрыдман.

Падчас Мюнхенскай канферэнцыі па бяспецы з боку прадстаўнікоў ЗША прагучала шмат гучных заяваў, якія тычацца не толькі вайны ва Украіне, але агульнай еўрапейскай палітыкі і бяспекі. Да таго ж Уладзімір Зяленскі прапанаваў правесці мяжу паміж “вайной” і “мірам”, у тым ліку па ўсходняй мяжы Беларусі.

Пра тое, чым адгукнуцца гучныя выступы замежных палітыкаў у будучыні, размаўляем з гісторыкам і палітычным аглядальнікам Аляксандрам Фрыдманам.

Паміж “вайной” і “мірам”. Чаго чакаць свету пасля Мюнхенскай канферэнцыі

Палітычны аглядальнік Аляксандр Фрыдман / Еўрарадыё

Зяленскі мог бы сустрэцца з Ціханоўскай

Выступаючы на Мюнхенскай канферэнцыі, Уладзімір Зяленскі абазначыў, дзе, на яго думку, павінна прайсці мяжа "паміж вайной і мірам”.

— Дзе яна пройдзе і наколькі трывалай будзе, залежыць ад нас, — кажа прэзідэнт Украіны. — Мая прапанова — украінская ўсходняя мяжа, беларуская ўсходняя мяжа, усходнія межы балтыйскіх дзяржаў, усходняя мяжа Фінляндыі. Гэта самая бяспечная лінія для ўсіх нас у Еўропе, бо гэта лінія міжнароднага права.

Што гэта значыць для беларусаў? Вось што адказвае Аляксандр Фрыдман:

— Тое, што сказаў Уладзімір Зяленскі ў сваёй праграмнай прамове — гучыць вельмі прыгожа і вельмі прыемна для ўсіх, хто хацеў бы бачыць Беларусь вольнай і дэмакратычнай краінай. Гучыць прыгожа, але, на жаль, гэта мае мала агульнага з рэчаіснасцю.

Выступ Уладзіміра Зяленскага / t.me/V_Zelenskiy_official

Таксама я б не перабольшваў значэння слоў Зяленскага. Калі прэзідэнт Украіны выступае з высокіх трыбунаў, такіх як, напрыклад, была на Мюнхенскай канферэнцыі, ён дэманструе сябе еўрапейскім палітыкам, які разважае пра будучыню Еўропы, пра еднасць у Еўропе, пра еўрапейскую сям’ю дзяржаваў. Вось і гучаць такія словы пра Беларусь, якія часцей прамаўляюць еўрапейскія палітыкі. Праблема ў тым, што рэчаіснасць іншая і аднымі прыгожымі словамі сітуацыю, на жаль, не зменіш.

Што тычыцца канкрэтыкі, калі Зяленскаму насамрэч важны лёс Беларусі, з ягонага боку маглі бы быць канкрэтныя крокі. Напрыклад, Зяленскі мог бы выдаткаваць пяць хвілін на тое, каб сустрэцца ў Мюнхене са Свялтланай Ціханоўскай. Тады гэта былі б не проста словы, але сімвалічны крок.

Але нічога такога зроблена не было. Украінская пазіцыя ў дачыненні да дэмакратычных сілаў Беларусі прынцыпова не змянілася. Ну а прыгожыя словы, на жаль, застаюцца прыгожымі словамі. Вялікіх спадзяванняў на тое, што тое бачанне межаў, якое прагучала ў прамове Зяленскага, стане рэчаіснасцю, прынамсі, у кораткатэрміновай перспектыве, няма.

Перамовы па Украіне без удзелу Еўропы?

Падчас канферэнцыі ў Мюнхене, прадстаўнікі адміністрацыі ЗША далі зразумець, што не бачаць еўрапейцаў за сталом перамоваў па Украіне. Аляксандр Фрыдман кажа, што, улічваючы папярэднія заявы Дональда Трампа, гэта выглядае нелагічна.

— Выкрасліць Еўропу, на мой погляд, будзе немагчыма, — кажа гісторык. — Асабліва гэта цяжка ўявіць, калі ўзяць план Трампа, паводле якога адбудоўваць Украіну прыйдзецца пераважна еўрапейцам, і клапаціцца пра бяспеку Украіны таксама.

Як ты можаш не размаўляць з еўрапейцамі, калі патрэбныя еўрапейскія грошы?

У якім фармаце пройдуць перамовы, пакуль не зразумела. Магчыма, ЗША будуць адыгрываць ролю пасярэдніка, бо будзе прамая дамова паміж Расіяй і Украінай. Так што ў гэтым сэнсе — пакуль не зразумела, якім будзе і еўрапейскі ўдзел. Але тое, што без еўрапейцаў не абыдуцца — гэта відавочна.

Пакуль Трамп проста жадае ўзяць на сябе ўсе лаўры міратворца, — кажа Аляксандр Фрыдман, дадаючы, што калі Еўропа выступіць адзіным фронтам і будзе рашуча адстойваць сваю пазіцыю, то тут нічога ў Трампа не атрымаецца.

— Заявы пра тое, што еўрапейцы не павінны быць на перамовах, выклікалі пэўны шок. Але тое, што сёння Макрон сабраў у Парыжы прадстаўнікоў найбуйнейшых галоўных еўрапейскіх краінаў, паказвае, што гэты шок паступова праходзіць — Еўропа пачынае рухацца і дзейнічаць.

І гэта зразумела, бо паўстае пытанне, якое тычыцца не толькі Украіны, а будучыні Еўропы.

Калі Еўропа зараз прадэманструе слабасць і не зможа адказаць на гэтыя выклікі, сённяшні праект ліберальнай Еўропы вельмі хутка скончыцца.

Прамова супраць ліберальнай дэмакратыі

Падчас сваёй прамовы віцэ-прэзідэнт ЗША Джэй Дзі Вэнс рэзка раскрытыкаваў кіраўніцтва еўрапейскіх краін, заявіўшы, што яны адмаўляюцца ад прынцыпаў свабоды слова і дэмакратыі.

Выступ Вэнса паказаў, што ў ЗША і ЕС розныя погляды не толькі на вайну ва Украіне і выдаткі на абарону, але ў нейкай меры і на каштоўнасці.

— Там прагучалі досыць сур’ёзныя заявы, — каментуе Еўрарадыё Аляксандр Фрыдман. — Яны тычацца не толькі стаўлення Еўропы да хрысціянаў, але і агулам еўрапейскіх каштоўнасцей і ўсяго таго, што амерыканцам не падабаецца.

Фактычна гэта была прамова супраць ліберальнай дэмакратыі ў Еўропе, адкрытая праз тэмы правых папулістаў ды ўвогуле ультраправых.

Акрамя таго, гэтая прамова Вэнса прадэманстравала тое, што ёсць велізарная розніца сёння ў каштоўнасцях паміж ЗША і Еўропай. Што ёсць разлад, ёсць канфлікт.

Такім чынам узнікае пытанне, ці існуе яшчэ так званы калектыўны Захад, пра які любяць казаць Пуцін і Лукашэнка?

З майго пункту гледжання, яго ў такім успрыманні ніколі не існавала, але відавочна, што калі нават узяць гэтую канцэпцыю — зараз яго няма — стасункі будуць вельмі няпростыя. Яны будуць складанымі паміж гэтай адміністрацыяй і еўрапейцамі.

Стала відавочна, што новая адміністрацыя ў ЗША не ўспрымае Еўропу ў якасці партнёра. Хутчэй за ўсё гаворка можа ісці нават пра суперніка, а калі стасункі будуць пагаршацца і далей — нават і ворага.

І тут узнікаюць праблемныя пытанні наконт будучыні NATO, і таго, што павінны рабіць еўрапейцы. Ці могуць яны разлічваць на дапамогу ЗША ў выпадку канфлікта з той жа Расіяй? Усё гэта пытанні адкрытыя. Таму галоўнае, што сёння абмяркоўваецца на Захадзе і перш за ўсё ў Германіі, — гэта прамова Вэнса, і як далей павінны развівацца стасункі паміж ЗША і Еўропай.