Адам Глобус: Блогер больш "фільтруе базар", чым пісьменнік

Адам Глобус: Фармат сацыяльных сетак вельмі звузіў абсяг. Ніхто не хоча чытаць пра вечнае. Усе хочуць пра тое, што адбываецца на адлегласці выцягнутай рукі: што ты сёння з’еў, што ты сёння пабачыў. Пра коціка і сабачку напішы. Колькі ў цябе грошай у кішэні. Чужое гора мала хвалюе, хвалюе сваё. Калі ты працуеш у казіно і апісваеш казіно — гэта чытаюць. Калі пішаш, але не працуеш — праходзяць міма. Калі сам гатуеш і першы спрабуеш на смак — чытаюць. Калі перадрукоўваеш чужыя рэцэпты — не. Быць сацыяльна і палітычна актыўным — гэта неабходнасць. Каб не згубіць чытача, даводзіцца пісаць востра, гранічна.

Еўрарадыё: Чаму ў расійскай літаратуры ўвесь час з’яўляюцца постаці і падзеі: Робскі, Мінаеў, “Пахавайце мяне за плінтусам”, Вера Палазкова — а ў беларускай літаратуры ўсё ціха, нібы ў балоце?

Адам Глобус: Тое, што ты назваў кніжкамі, да літаратуры не мае ніякага дачынення. Вытворчасць кепскіх раманаў — ва ўсім свеце добра адладжаны працэс. Але называць іх аўтараў пісьменнікамі язык не паварочваецца. У нас таксама ёсць мясцовыя псеўдаробскія. Цёткі з драгічынскім гламурам, якія апісваюць гадзіннікі, якіх ніколі ў жыцці не бачылі. Гэта ўсё літаратурнае смецце.

Еўрарадыё: Але ёсць чытач, які гэта ўсё спажывае.

Адам Глобус: Расійская літаратура перастала быць вялікай. І ўсе гэта ведаюць. Тыя, каго ты назваў, дык гэта ўвогуле не пісьменнікі. Нават Вова Сарокін, якога я ведаю, і Саша Яроменка, які перакладаў мяне, выдатны, вельмі таленавіты паэт — яны не вялікія… І калі адзін мой знаёмы напісаў: “Вялікі рускі паэт Еўтушэнка” — я заржаў, бо гэта камсамольскае барахло. А мы, беларусы, заўсёды былі сціплыя.

Еўрарадыё: А хто для вас пісьменнікі з сучасных рускіх?

Адам Глобус: З сучасных рускіх — вечна сучасны і вечна рускі Гогаль.

 Дзеці хочуць казкі пра чорную руку

Еўрарадыё: Для мяне беларускія казкі “для дарослых” — прынамсі, казкі аўтарскія — пачынаюцца і сканчаюцца “Шляхцічам Завальняй” Яна Баршчэўскага. Змрочнае фальваркавае вясковае паазер’е на поўначы краіны…

Адам Глобус: Гарадскія казкі больш жорсткія за вясковыя. Бо мы вясковыя казкі ведаем у пераказе. У кастрыраваным варыянце, скажам шчыра. Фалькларысты, якія рыхтавалі кніжкі за савецкім часам, крыху падразалі іх, як бы для дзяцей. Не толькі беларускі фальклор кастрыравалі — і Андарсана, і братоў Грым. А я пераказаў тыя ж казкі, толькі для дарослых. Мае казкі — урбаністычныя. Шмат якія падзеі адбываюцца ў Мінску, а дзея першай кніжкі цалкам прыпадае на сталіцу. Другая — крыху местачковая, але таксама праз адну там ёсць мінскія казкі, і пра Зліпеня, і пра Чліпеня, і пра іншых новых, чыста ўрбаністычных герояў.

Еўрарадыё: Што для вас жанр казкі? Гэта найперш пэўныя мастацкія прыёмы ці сродак скінуць з сябе аўтарскую адказнасць, пазбавіцца шчыльных сувязяў і супастаўленняў з рэальнасцю?

Адам Глобус: Я інакш трактую свой падыход да казак. З узростам свет змяняецца. Напрыклад, усё больш і больш прыгожых жанчын сустракаю на вуліцах. Мне як мужчыну гэта адразу відаць. Пасля заўважаеш, што ўсё больш і больш навокал робіцца дзяцей. Што пакаленне тваіх дзяцей ужо “купіла” табе ўнука. Пачаліся ўнукі, і ім пра свет трэба распавядаць у новых формах. Але высвятляецца, што самая старая форма казкі — адна з самых зручных! Таму і стаў актуальны для мяне гэты жанр. Ды я і Біблію ўспрымаю як зборнік казак! Усё гэта з узростам прыходзіць. І наконт раманаў я хачу сказаць… Большасць раманаў — гэта казкі. Пра Спартака ці пра Кастуся Каліноўскага.

Еўрарадыё: Але ж вашыя казкі — не такія, якія будзеш чытаць унуку на ноч. Ён мусіць да іх дарасці!

Адам Глобус: Наадварот! Мы заўжды недаацэньваем дзяцей. Пра што мы адно аднаму распавядалі ў піянерскіх лагерах? Пра чорную руку, пра труну на колцах, пра нейкіх пачвараў і прывідаў… А нам казалі: “Чытайце “Залаты ключык!”. Ну добра, “Залаты ключык” і “Урфін Джус”… Але ўсё адно хацелася пра чорную руку. А па-другое, хацелася казку з рэальна дрэнным фіналам. Каб прыйшла чорная рука і каго-небудзь задушыла ў чорным-чорным горадзе. І калі вы думаеце, што сённяшнім дзецям гэтага не хочацца, вы памыляецеся! Школьнікі захапляюцца Стывенам Кінгам, гатычнымі гісторыямі. Таму, калі мне кажуць, што не чыталі бы такія казкі ўнукам, я адказваю, каб спачатку завялі ўнука.

Еўрарадыё: Якое дачыненне вашых казак да рэальнасці? У іх вядзецца гаворка пра тое месца і той час, дзе жывем мы?

Адам Глобус: Я натхняюся рэальнасцю. Больш, чым літаратурай і ман’ерыстычнымі пераспевамі. Мяне радуе, што яблык зялёны, а кубак чырвоны. Як мастак, я пішу рэальныя партрэты, дакументальныя. У мяне ёсць шэраг кніжак у стылі гіперрэалізма. Як раман “Дом” — пра маці, бацьку і дзяцей. Але хочацца фантазіі і нечаканасці. Пераказаць дзецям у форме казкі. Але гэта, на жаль, не асноўная ў мяне форма.

“За год прачытваю кніжак 20 беларускамоўных”

Еўрарадыё: Цікава сачыць за сучаснай беларускай літаратурай? Ці больш чытаеце замежных аўтараў, лаўрэатаў Нобеля і Пулітцэра?

Адам Глобус: Лаўрэатаў Нобеля за апошнія 10 гадоў нават не ведаю па прозвішчах. І ведаць не хачу, бо гэта даўно ўжо палітычная акцыя. Таму я падтрымліваю, каб далі прэмію Алесю Бяляцкаму, і не за літаратуру. Большасць нашых пісьменнікаў я чытаю ў блогах. Сапраўдны пісьменнік працуе ў актыўнай прасторы, у інтэрнэт-прасторы. У мяне ёсць свая маленькая прэмія “Залатая літара”. І штогод я прачытваю кніжак 20 беларускамоўных, якія лічу вартымі таго, каб адзін з іх аўтараў быў ўзнагароджаны прэміямі. Што да мовы, дык я вельмі люблю “філалагічнае пакаленне”, 1960-я гады. Перачытваю Стральцова, Брыля, Адамчыка, Кудраўца, Чорнага творы, напісаныя ў тыя часы.

Еўрарадыё: Вы лічыце іх актуальнымі?

Адам Глобус: Мяне натхняе менавіта іх мова, а не погляды і бачанне свету. Я анарха-індывідуаліст, мне гэтыя ўсе бальшавісцкія замарочкі не вельмі да спадобы. Але за мову, якая ёсць у Чорнага і Брыля, я іх люблю, цаню і высока стаўлю. Шмат вышэй, напрыклад, за Адамовіча і за Быкава.

Еўрарадыё: Не сакрэт, што людзі паступова сыходзяць з “Жывога часопіса”. Фармат твітара дэвальвуе блогавыя паведамленні. Калі пішаш “ВКонтакте”, заўжды ведаеш, колькі яшчэ знакаў засталося, каб паведамленне не “абрэзала” словамі “чытаць далей”. Ці не засмучае вас крызіс блогаў?

Адам Глобус: Усё змяняецца. Кожны дзень. Я абсалютна не перажываю за тое, што заўтра не будзе “Жывога часопіса”. Мы ж працуем ужо даўно. У інтэрнэце яшчэ не было LiveJournal, а мы рабілі “Літару”, дзе немагчыма было мадэраваць, немагчыма было паправіць. Мы навучыліся фільтраваць базар, пісаць чыста і казаць раз і назаўсёды. Таму калі нейкі рэкламадаўца не дасць грошай і LJ ляснецца, я не заплачу. Але я люблю ўлічваць фармат. Вось вы кажаце, ёсць твітар. Але ёсць яшчэ хайку! І танка. Гэта дасканалая літаратура, якая ўпісваецца ў свой фармат ідэальна.

Памер мае значэнне

Еўрарадыё: У вашых казак таксама ёсць фармат?

Адам Глобус: Чаму я пішу маленькія казкі? Ды ў нас больш за 10 радкоў нават у LiveJournal ніхто не будзе чытаць! Усе кажуць: “Мы зараз напішам “Дон Кіхота”. Ды ніхто не напіша, бо няма чытача, які згадзіўся б “Дон Кіхота” чытаць! Хіба што гэта будзе пераказ у нейкім серыяле для школьнікаў. Свет змяняецца. А я па адукацыі манументаліст, і калі акно круглае, я кажу “Давайце паставім круглы вітраж”, а не “Давайце зробім квадратнае акно”. Я падпарадкоўваюся фармату. І калі маленькія кніжкі сёння прадаюцца лепш за тоўстыя і цяжкія, бо вялікі талмуд жанчына не пакладзе ў сваю сумачку, а маленькую кніжку казак ці вершыкаў пакладзе, мы выдадзім пяць маленькіх кніжак. Мы яшчэ разважаем пра вялікія раманы, але гэтыя развагі ўмоўныя, бо чытача для вялікіх раманаў няма.

Еўрарадыё: Ужо няма ці яшчэ няма?

Адам Глобус: Ужо няма. Але ёсць чалавек, які любіць серыялы. Які любіць кожны вечар прыходзіць і бачыць аднаго і таго ж героя, Шэрлака Холмса ці доктара Фаўста-Хаўса, які ўвесь час перамагае. Новы рыцар! Але гэта не раманны герой, гэта новы серыяльны герой.

Еўрарадыё: Са знікненнем "Жывога часопіса" ўсе тэксты знікнуць. Ад таленавітых пісьменнікаў нічога не застанецца. Гэта будзе смерць?

Адам Глобус: Гэта ад непрафесійных нічога не застанецца. А ўсе прафесійныя пішуць у Word, а ў LJ толькі копіі вешаюць. Усе ж разумныя сёння.

Еўрарадыё: Калі працягнуць гэтую метафару, пісаць у Word — значыць пісаць у стол?

Адам Глобус: Пісьменнік знойдзе новую форму. Не будзе LiveJournal — будзем эсэмэсіць. Пісьменнік абыйдзе цэнзуру, знойдзе ход. Выдасць кніжку.

Еўрарадыё: А калі электрычнасць знікне? Усё?

Адам Глобус: Я не катастрафіст у гэтым плане. Але казкі ўсё ж выдаю на паперы. Я ўпэўнены, што кніжка не знікне. Яна зробіцца больш дарагой, больш каштоўнай, больш сталічнай. Як тэатр, напрыклад. І таму мае казкі ў пэўнай ступені сталі гарадскімі.

Адказнасць блогера

Еўрарадыё: Ці не перашкаджаюць блогі маладым літаратарам выдавацца? Пляскаць пальцамі па клавіятуры — гэта не кніжку падрыхтаваць!

Адам Глобус: Затое, калі ты пішаш у блог, на табе ўся адказнасць! І калі ты зробіш нейкую хібу, каго-небудзь абразіш ці недакладна скажаш, ці справакуеш… Што напісаў — за тое і адкажаш, карацей. А калі выдаецца папяровая кніжка, шмат задзейнічана людзей. Карэктар, рэдактар… Разумныя людзі заўжды падкажуць. Рэдактар паправіць, карэктар коскі паставіць. Адказнасць блогера большая за адказнасць пісьменніка.

Еўрарадыё: Сам-насам з маніторам…

Адам Глобус: …і са сваёй адказнасцю. Прытым, ідзе на тое, што крымінальнай адказнасцю. Але, з іншага боку, кніжка лічыцца прэстыжнай з’явай. Як гэта: пісьменнік без кніжкі? А калі ты мастак, трэба рабіць выставу… І калі карціна трапляе ў музей, ты можаш прывесці да яе дзяўчыну, гэта зусім іншы каленкор!

Еўрарадыё: Кніжка — як пасведчанне пісьменніка?

Адам Глобус: Натуральна. І не толькі для маладога пісьменніка, але нават для мяне. А рабіць новую кніжку кожны раз усё цяжэй і цяжэй. Гэта як бегаць у парку. Кожны раз думаеш, што ўжо заўтра-то напэўна будзе лягчэй. А атрымліваецца наадварот. Я яшчэ на турніку падцягваюся. І кожны дзень думаю, што заўтра падцягнуся больш. А не атрымліваецца!

Серыйны казачнік

Еўрарадыё: Доўга працавалі над апошнім зборнічкам казак?

Адам Глобус: Кожнае злачынства цікавае тады, калі яно робіцца серыйным. Калі недзе там выпадкова нешта здарылася, гэта ўжо не такая падзея. А серыйны злачынца сапраўды цікавы публіцы. Я казачнік серыйны. Першую кніжку напісаў даўнавата, яна выйшла ў 2007 годзе. А гэтая прэзентавалася сёлета, хаця сігнальнаму асобніку таксама два гады. Але мы навучыліся жыць павольна, што вельмі важна для чалавека майго веку. Думаць павольна, паводзіць сябе разважліва.

Еўрарадыё: Ці змяніліся за гэты час казкі, ці змянілася танальнасць іх прачытання? Апошнія два гады былі для беларусаў насычаныя і нечаканыя…

Адам Глобус: За гэты час ужо і трэцяя кніга напісалася — “Казкі пра дарослых”. Першая кніга была чырвоная, другая — жоўтая, а трэцяя будзе зялёнай. Спадзяюся, гады праз два зладзім яшчэ адну ноч у кнігарні, і там, дзе-небудзь каля сметніку, прэзентуем яе!

Еўрарадыё: Гэта, хутчэй, было пытанне пра тое, ці змяніўся за два гады чытач.

Адам Глобус: Чытач вельмі памаладзеў. Звычайна на такія тусоўкі прыходзяць адны і тыя ж людзі, а тут прыйшлі зусім іншыя. Гэта было вельмі прыемна.

Еўрарадыё: А ці прыйшоў хто-небудзь з тых, хто быў на прэзентацыі першай кніжкі?

Адам Глобус: Мая жонка. Вось што важна.

Еўрарадыё: Такое адчуванне, што нехта паставіў на вашую кніжку гарбату ў падшклянку.

Адам Глобус: Такое адчуванне, што кніжка ўжо доўгае жыццё пражыла, праўда? Міша Драко, які рабіў дызайн, — мастак адметны, ён хацеў паказаць адразу, што кніжка не фуфловая, што яна мае жыццёвую вартасць. Яна не фуфловая, гэта не драгічынскі гламур, які ў нас паўсюль пануе, а такая крышку брутальная кніжка з крышку бруднай вокладкай.

Фота: budzma.org.