Рэжым — барацьба, мэта — перамога. Інтэрв'ю з экс-палітзняволенай Наталляй Хершэ

"Сон пра турму сніла толькі аднойчы. Запомнілася пачуццё небяспекі, якое я звязала са сваім зняволеннем, калі прачнулася", — распавядае Еўрарадыё экс-палітзняволеная Наталля Хершэ. Больш чым праз паўгода пасля вызвалення беларускі і нашага інтэрв'ю, мы вырашылі зноў стэлефанавацца, каб даведацца, як яна жыве ў Швейцарыі цяпер.

Да свайго ад'езду Наталля правяла 17 месяцаў за кратамі. Званок заспявае суразмоўніцу ў санаторыі, дзе яна папраўляе сваё здароўе.

Наталля Хершэ: Тут забяспечаны добры догляд і адпачынак. Адчуваю, што аднаўляюся як фізічна, так і маральна. Мабыць, я амаль акрыяла ад таго, што здарылася, хоць многае, вядома, застанецца ў маім сэрцы і памяці ўжо назаўжды. Але жыццё працягваецца: была аптымістка і ёю і застануся. Усё будзе добра.

Еўрарадыё: "Мужнасць 2022 " — так называецца прэмія, якую нядаўна прысудзіў вам швейцарскі часопіс Beobachter за тое, што засталіся верныя сваім каштоўнасцям і не папрасілі Лукашэнку аб памілаванні, нягледзячы на жыццё ў халоднай маленькай камеры і іншыя невыносныя ўмовы. Як праходзіла цырымонія ўзнагароджання?

Наталля Хершэ: У канцы кастрычніка быў арганізаваны вечар, куды мяне запрасілі. Сабралася шмат гасцей і журналістаў. Былі паказаныя кароткія сюжэты пра кожнага з намінантаў. А напярэдадні нашы гісторыі былі напісаныя ў часопісе, і чытачы маглі аддаць за іх свае галасы.

Я не магу сказаць, што выйграла гэтую прэмію... Хутчэй - была ўдастоена гонару атрымаць яе. Для мяне гэта, праўда, вялікі гонар, як і для ўсіх беларусаў. Выходзіць, што Беларусь не забытая і еўрапейскія краіны бачаць той цяжкі шлях, які праходзіць наш народ у бок дэмакратыі. Усё, што адбывалася ў 2020-м, было не дарма. Цяжкі, але верны этап развіцця ў бок дэмакратычнага грамадства. Я вельмі рада, што шмат маіх суайчыннікаў думаюць так сама. Наша грамадства, наша Беларусь заслужыла лепшага будучага.

Еўрарадыё: Каго яшчэ адзначыў часопіс Beobachter?

Наталля Хершэ: Адна жанчына Ані Ланц атрымала пажыццёвую прэмію за настойлівасць і цярпенне... Яе сфера — замежнікі, якія не атрымалі ВНЖ ў Швейцарыі і па рашэнні суда былі вымушаны яе пакінуць. Яна расказала гісторыю, як адзін чалавек з Афганістана страціў усю сваю сям'ю. У яго былі праблемы з псіхікай, некалькі спробаў суіцыду. Яго прымусілі выехаць, здаецца, у Італію. Ані даведалася ягоную гісторыю і прыехала да яго на сваім аўтамабілі. Прывезла назад. Потым ёй нават давялося з'явіцца за гэта перад судом, за свой учынак, і яна атрымала грашовы штраф.

Феномен у тым, што ёй каля 80 гадоў. Больш за 40 гадоў яна бачыць сэнс свайго жыцця ў тым, каб дапамагаць замежнікам. Часам атрымліваецца, часам — не. Яна жыве ў 3-пакаёвай кватэры ў Базелі і ў яе часта спыняюцца людзі, якія сутыкаюцца з праблемамі рэгістрацыі. Яна дапамагае ім, як можа. Абараняе перад судом.

Яе энергія і настойлівасць мяне вельмі натхняюць. Мы абмяняліся кантактамі і я буду рада падтрымліваць з ёй адносіны.

Еўрарадыё: Нам вядома, што пасля пачатку поўнамаштабнай вайны была праблема з арганізацыяй канцэрта беларускіх музыкаў у Швейцарыі.

Наталля Хершэ: Так, такое было. Але думаю, што гэта лакальная сітуацыя. Тэндэнцыі непрыязнасці да беларусаў я не адчула. Былі непаразуменні, якія ўрэгуляваліся амаль адразу. Для гэтага трэба было проста сустрэцца з арганізатарамі і растлумачыць сітуацыю, нагадаць, што ў нас адбываецца. Чалавеку, не дасведчанаму ў тонкасцях палітыкі Украіны, Беларусі, Расіі, цяжка разабрацца што да чаго. Так, нам спатрэбіўся час, але цяпер такога ўжо няма.

Еўрарадыё: Цяжка было дастукацца да арганізатараў?

Наталля Хершэ: У прынцыпе, не. За адну сустрэчу атрымалася ўсё вырашыць. Факт быў. Я бачу так, што мясцовыя палітыкі падстрахоўваліся, баяліся паказаць сябе ў нейкім непрыгожым святле. Маўляў, яны ж не памагатыя і не прыхільнікі той агрэсіі, якая ідзе цяпер з Расеі ў бок Украіны. А супраць волі жыхароў Беларусі, наша краіна таксама ўцягнутая ў гэты канфлікт. Вядома ж, дзякуючы Лукашэнку.

Еўрарадыё: як людзі ў Швейцарыі рэагуюць на вашу гісторыю?

Наталля Хершэ: Большасць людзей выказвае захапленне і падтрымку, але ёсць, вядома, і іншыя людзі, якія пакідаюць гнеўныя ананімныя каментары. Напрыклад, пішуць, што, маўляў "так, вядома, было цяжка ў беларускай турме, але вы ж ведалі, вас папярэджвалі, што лепш не браць удзел у пратэстах".

Я стараюся не адказваць на такія каментары, таму што разумею, што калі чалавек хавае сваё аблічча, значыць ён чагосьці саромеецца.

Яшчэ быў каментар з нагоды таго, што маё вызваленне каштавала нечага падаткаплацельшчыкам. Я адказала, што для абвінавачванняў спачатку трэба займець нейкія факты, а потым працягнем нашу размову. Больш чалавек не аб'явіўся…

Еўрарадыё: Як змянілася ваша жыццё пасля прыезду ў Швейцарыю?

Наталля Хершэ: Я не ведаю, што змянілася. 17 месяцаў у турме, вядома, наклалі свае адбіткі на маё жыццё. Не магу зразумець, як ставіцца да таго, што здарылася. Гэта прайшло. Мая мэта цяпер —падтрымліваць тэму Беларусі ў швейцарскім еўрапейскім грамадстве, каб пра Беларусь не забывалі. Каб памяталі пра нашых палітвязняў.

Гэта ўсё складана. Мы ўсе ведаем, што ідзе вайна і Беларусь вельмі залежная ад яе выніку. Мы спадзяемся, што ўсё ўстане на свае месцы і ўсё будзе па-іншаму.

Еўрарадыё: Як вы спіце?

Наталля Хершэ: Наогул, сны сню рэдка, таму што ўвогуле са сном маю невялікія праблемы. Бываюць розныя сітуацыі: то не магу заснуць — розныя думкі ў галаве, то засынаю і пастаянна прачынаюся ў не зусім спакойным стане. Нейкіх кашмараў мне не сніцца.

Напэўна, таму што я яшчэ тады сябе настроіла так: рэжым — барацьба, мэта — перамога. Так сказаць, зламаць маральна мяне было цяжка. Біблія, духоўная літаратура дапамаглі выйсці ў тым душэўным стане, у якім выйшла. Можа быць, калі б не гэта, усё было б інакш і вынік быў бы больш мізэрны. Сілы змагацца далей у мяне яшчэ ёсць.

Зараз я пераходжу на больш мірныя рэйкі і думаю, чым хачу займацца ў будучыні. Мяне турбуе мой прафесійны бок жыцця. Хацелася б знайсці сябе. Вось такія мэты і задачы.

Еўрарадыё: Вы дзесьці працавалі пасля вызвалення?

Наталля Хершэ: Да таго, як мяне пасадзілі ў турму, я працавала на прадпрыемстве ў Швейцарыі сем гадоў. Мяне адтуль не звольнілі, маё працоўнае месца за мной захавалася. У дадзены момант я лічуся на бальнічным, але мяне там чакаюць. Паглядзім, як і што будзе. Не ўсё так проста для мяне, таму што хачу чагосьці новага. Спадзяюся, што ўсё складзецца ўдала. Час прымаць сур'ёзныя рашэнні.

Еўрарадыё: Скажыце, а вас цягне ў Беларусь? Хочаце пабачыцца з роднымі ці сябрамі?

Наталля Хершэ: Вядома, мне хочацца ў Мінск, але мне хочацца прыехаць у Мінск, безумоўна, свабодны. Пакуль паехаць на радзіму немагчыма, але ў будучыні я абавязкова вярнуся. Мы збярэмся з усімі, з кім перасякаліся ў турме, збярэмся на дэманстрацыю і адсвяткуем нашу перамогу. Так мы казалі сабе, яшчэ знаходзячыся ў камеры.

Еўрарадыё: Памер узнагароды — 15 тысяч франкаў. Як вы збіраецеся з ім абысціся?

Наталля Хершэ: Пакуль дакладна не ведаю. Адзінае, што прыйшло да галавы — паспрабую выкупіць маіх ката і котку ў жанчыны, якая лічыць сябе іх гаспадыняй. Нажаль, яна не хоча ўвайсці ў абставіны маёй справы, зразумець, чаму я не магла клапаціцца пра іх. Я паспрабую папрасіць прадаць мне іх назад.

Мая дачка, вядома, вельмі песімістычна глядзіць на гэтую справу. Наўрад ці новая гаспадыня пойдзе на кампраміс, але, я лічу, што нават калі ёсць шанец адзін са ста — трэба яго выкарыстоўваць. Таму калі атрымаецца, частка грошай пойдзе на выкуп маіх катоў.

Еўрарадыё: Нагадайце гісторыю. Гэта ваш былы муж аддаў катоў, пакуль вас не было?

Наталля Хершэ: Гэта мой сябар, ён мне не муж. Ён аддаў, таму што сам цяжка перажываў маю сітуацыю і займацца катамі яму было складана. Адну котку аддаў сябру. Я яе змагла выкупіць, дзякуючы дапамозе беларусаў, за што ім вялікі дзякуй. Двух іншых - яшчэ аднаму сябру. Той, калі не змог пра іх клапаціцца, знайшоў нейкую жанчыну і прадаў маіх катоў ёй. Праз гэта цяпер мне іх цяжка вярнуць. Жанчына па законе аформіла куплю, хоць і ведала маю гісторыю. Яна лічыць, што мае рацыю, і ўсё. Гэта вельмі сумная гісторыя для мяне і маёй дачкі — яна расла разам з імі з дзесяці гадоў.

Еўрарадыё: Здараюцца ж цуды…

Наталля Хершэ: Будзем спадзявацца на цуд.

Наталля Хершэ — грамадзянка Швейцарыі беларускага паходжання. У снежні 2020-га яе асудзілі ў Менску на 2,5 года калоніі строгага рэжыму за супраціў міліцыянту падчас вулічнай акцыі. На адным з жаночых маршаў яна паспрабавала сарваць балаклаву з амапаўца Сяргея Кончыка. У судзе Хершэ не прызнала віны, у зняволенні паводзіла сябе мужна, аб'яўляла галадоўкі, абараняючы свае правы.

Каля 17 месяцаў Швейцарыя дамагалася вызвалення сваёй грамадзянкі. Гэта стала магчымым пасля прыезду ў Беларусь новага швейцарскага пасла і ўручэння міністру замежных спраў Уладзіміру Макею копій даверчых лістоў.

Наталля Хершэ не пісала прашэння аб памілаванні на імя Аляксандра Лукашэнкі.