Вынікі года: пратэсты ў Іране, спаленая мэрыя ў Казахстане і "захоп" Рэйхстага

Гэта традыцыйны агляд галоўных сусветных падзей ад Еўрарадыё. Але не такі кароткі, як звычайна. У ім мы раскажам вам пра галоўныя сусветныя навіны гэтага года, якія вы маглі прапусціць або на якія вы маглі забыцца.

Вайны ва Украіне ў гэтым аглядзе не будзе — таму што ні прапусціць яе, ні забыць пра яе немагчыма.
 

Дзе сёлета спалілі былую рэзідэнцыю?

Новы год пачаўся з пратэстаў у Казахстане. Гэта было да вайны ва Украіне, таму здаецца, што не ў гэтым годзе, праўда? Але паглядзіце на гэтае фота — і вы ўсё ўспомніце.

Другога студзеня пратэстоўцы выйшлі на вуліцы горада Жанаазена, перакрылі дарогі і запатрабавалі спыніць павышэнне цэн на газ. У Казахстане газ у балонах — літаральна сродак выжывання, і двухразовы рост цэн на такі базавы прадукт выклікаў сур'ёзныя хваляванні. Ну, як хваляванні: у Алма-Аце спалілі былую прэзідэнцкую рэзідэнцыю, мэрыю і захапілі аэрапорт.

Тады ў эфіры Еўрарадыё аналітык Ігар Тышкевіч тлумачыў: "Казахстан — гэта "аўтакратыя з багатымі нетрамі". Чаму людзі трымалі ў руках плакаты з заклікам "Дзед, сыходзь!", калі Нурсултан Назарбаеў на той момант ужо тры гады не быў прэзідэнтам? Таму што нафтагазавы сектар курыравалі два зяці Назарбаева.

Для беларусаў у гэтай гісторыі асабліва цікава, як улады Казахстана шукалі агульную мову з пратэстоўцамі. Якія, нагадваем, палілі не толькі шыны, але і мэрыю.

З аднаго боку, прэзідэнт Касым Такаеў адключаў Інтэрнэт, казаў, што сярод пратэстоўцаў ёсць "баевікі", а некаторыя "праўдзівыя паказанні" перадавалі па тэлевізары. З іншага, ужо на трэці дзень пратэстаў улады заявілі, што знізяць цэны на звадкаваны газ у адной з абласцей, а сам Такаеў выступіў з відэазваротам да пратэстоўцаў.

Вынікі: на пратэсты забыліся, пра Такаева памятаюць іншае. Сёлета, у прысутнасці Уладзіміра Пуціна ён адмовіўся прызнаць так званыя ЛНР і ДНР і назваў іх квазі-дзяржавамі. Гэта моцнае ўражанне сцерла дазвання з памяці ўспаміны пра пратэсты, праўда?

І многія не заўважылі, што да канца года Казахстан застаўся лайт-версіяй аўтарытарнай сістэмы, кажа ў інтэрв'ю ВВС казахстанскі палітолаг Дасым Сатпаеў. Дзе прэзідэнт сёлета правёў датэрміновыя выбары і легалізаваў сваё знаходжанне на пасадзе яшчэ на сем гадоў.
 

Хто ўладар басейна

Памятаеце пратэстоўцаў, якія захапілі прэзідэнцкі палац, а з ім і прэзідэнцкі басейн? Нагадваем, гэтыя яркія кадры былі знятыя ў Шры-Ланцы.

Вясна там пачалася пратэстамі. У сталіцы Каломба людзі выйшлі на вуліцы, пратэстуючы супраць недахопу паліва, лекаў і тавараў першай неабходнасці. Урад абвінавачваў у праблемах COVID, а пратэстоўцы — урад. Яны лічылі, што прэзідэнт Гатабая Раджапакса кіруе краінай неэфектыўна, пісала ВВС. Гэта значыць, мала прадае —  і шмат купляе.

Такая розніца ў экспарце і імпарце і справакавала эканамічны крызіс. Самы глыбокі з часоў здабыцця краінай незалежнасці ў 1948 годзе.

Праз некалькі месяцаў пратэстаў людзі пайшлі на штурм прэзідэнцкага палаца. Яны патрабавалі адстаўкі прэзідэнта і прэм'ер-міністра. І палову жаданага ўдалося атрымаць — прэзідэнт Раджапакса збег з краіны. Дрэнная навіна для пратэстоўцаў была ў тым, што яго месца заняў прэм'ер, вядомы цеснымі сувязямі са збеглым прэзідэнтам.

Пакуль прэзідэнт і прэм'ер мяняліся месцамі, інфляцыя перавысіла 50%. Людзі па-ранейшаму змагаліся са штодзённымі адключэннямі святла, нестачай прадуктаў і прадметаў першай неабходнасці.

А што цяпер? Па звестках ЮНІСЕФ, больш за 50 тысяч дзяцей на Шры-Ланцы недаядаюць, пятая частка школьнікаў не можа дазволіць сабе сняданак. На днях ВВС так расказвала пра становішча ланкійскіх сельскіх жыхароў:

— У нас два прыёмы ежы на дзень. Адно і тое ж: рыс з бульбай або сачавіцай. Мы не можам дазволіць сабе нічога іншага.

Наогул, калі вам патрэбныя былі ілюстрацыі паспяховых і эфектыўных акцый пратэсту ў гэтым годзе — фота з захопам прэзідэнцкага басейна лепш не выкарыстоўваць.
 

Іран падзяліўся на "да" і "пасля"

У яе забралі тэлефон, абвінавацілі ў кіраўніцтве тэлеграм-чатам і выклалі расшыфроўкі тэлефонных размоў з сябрамі, якія былі палітычнымі актывістамі. Гэта не тое, пра што вы падумалі. Гэта пачатак гісторыі адной з тысяч затрыманых у Іране.

Сёлета пратэсты ахапілі ўсю краіну. Усё пачалося са смерці маладой дзяўчыны Махсы Аміні, якую паліцыя нораваў арыштавала нібыта за няправільнае нашэнне хіджаба. Пасля затрымання Аміні правяла некалькі дзён у коме — і не вярнулася да жыцця, расказвала ВВС.

17-гадовы брат Махсы Кіяраш быў побач з дзяўчынай, калі яе затрымалі. Ён запэўнівае, што бачыў, як сястру збівалі.

"Яго таксама збілі, парвалі вопратку. Я прасіў у іх паглядзець запіс з нацельных камер паліцэйскіх, а мне сказалі, што ў камерах у той момант села батарэйка", — кажа ВВС бацька Махсы Амджад Аміні.

Іранская паліцыя заяўляла, маўляў, дзяўчыну не білі, у яе нібыта здарыўся раптоўны сардэчны прыступ. Але бацькі Махсы запэўніваюць, што ў яе ніколі не было праблем з сэрцам. Бацьку перад пахаваннем дазволілі ўбачыць толькі ступні ног і твар дачкі. І ён кажа, што на ступнях Махсы Аміні былі сінякі.

Іранцы паверылі бацькам дзяўчыны, а не паліцыі нораваў. Спачатку ў сетцы з'явілася відэа, на якім дзяўчаты зрывалі з сябе хіджабы і размахвалі імі ў паветры. А адразу пасля пахавання ўспыхнулі пратэсты. Па звестках ААН, якія прыводзіць Deutsche Welle, іранскія ўлады за гэтыя месяцы затрымалі больш за 14 тысяч чалавек.

Калі ў першыя тыдні ўвага ўсяго свету была прыкаваная да Ірана праз пратэсты, то ў наступныя — праз пакаранні смерцю, якія пачаліся ўслед за імі. У снежні Іран заявіў, што прывёў у выкананне другі смяротны прысуд, звязаны з пратэстамі, пісала ВВС. З дня арышту да пакарання прайшло 23 дні.

Дырэктар арганізацыі па правах чалавека ў Іране, якая базуецца ў Нарвегіі, Махмуд Амір-Могхаддам лічыць, што існуе рызыка масавых пакаранняў смерцю. І пакуль незразумела, ці пакладуць канец публічныя пакаранні смерцю іранскім пратэстам — ці наадварот.

Некаторыя прэзідэнты, такія як Эбрахім Раісі, прапускаюць момант, калі яны перастаюць быць "проста таксічнымі".
 

Еўропа адным радком

Руская прапаганда напярэдадні святаў перажывае пік творчай актыўнасці і множыць відэаролікі пра нягоды жыцця ў Еўропе. Але энергетычны крызіс не быў адзінай праблемай, якую вырашаў ЕС у гэтым годзе.

Нагадаем коратка, чым жыла Еўропа. У Вялікабрытаніі за год на чале ўрада пабывалі тры прэм'ер-міністры: Борыса Джонсана змяніла Ліз Трас, а яе — Рышы Сунак. На траіх за час прэм'ерства яны здзейснілі чатыры паездкі ў Кіеў, больш за ўсіх — Джонсан. Трас не паспела прыехаць у Кіеў — яе занадта хутка замяніў Сунак, але з першых дзён на пасадзе планавала гэтую паездку.

У Францыі тое-сёе трывае стабільна: прэзідэнтам зноў выбралі Эмануэля Макрона. А тое-сёе новае: у правай партыі "Нацыянальнае аб'яднанне" новы лідар, і гэта ўпершыню не Ле Пен. З першага дня заснавання партыяй кіраваў Жан-Мары Ле Пен, потым яго змяніла яго дачка Марын. А цяпер яна саступіла сваю пасаду маладому палітыку Жордану Бардэла.

Бардэла — не адзіны палітык, хто з дзяцінства за правых. Сёлета Італія абрала новага прэм'ера — Джорджу Мэлані. Яе называюць самым правым прэм'ерам Італіі з часоў Мусаліні.

І на гэтым "правыя" навіны з Еўропы не сканчаюцца. У Швецыі перамагла кааліцыя правых партый, у якую ўпершыню ўвайшла і вельмі правая антыэмігранцкая партыя. Прэм'ер-міністарка Магдалена Андэрсан пасля гэтага падала ў адстаўку, паведамляла ВВС.

Заканчваюцца правыя навіны з Еўропы змовай. Група ультраправых і былых вайскоўцаў на чале з прынцам хацелі захапіць Рэйхстаг, пісала ВВС. Змову раскрылі, падазраваных затрымалі. Сцэнарысты Netflix зажурыліся, калі зразумелі, што ні за што не выдумалі б нічога падобнага.
 

Каляды з каралём

Сёлета не стала каралевы Вялікабрытаніі Лізаветы II, якая ўладарыла даўжэй за ўсіх сваіх папярэднікаў. Яе падданыя адзначылі ў гэтым годзе плацінавы юбілей праўлення манарха — 70 гадоў на троне, а 8 верасня развіталіся з каралевай.

Упершыню за 70 гадоў да брытанцаў на Каляды звярнулася не Лізавета II, а яе сын, новы брытанскі кароль Карл III.

"Ва ўсімі любімай песні "О, маленькі гарадок Віфлеем" мы спяваем пра тое, як "на цёмных вуліцах ззяе вечнае святло". Вера маёй маці ў сілу гэтага святла была неад'емнай часткай яе веры ў Бога, а таксама яе веры ў людзей, і я падзяляю яе ўсім сваім сэрцам. Гэта вера ў незвычайную здольнасць кожнага чалавека з дабрынёй і спачуваннем кранаць жыццё іншых і прамяніць святло ў навакольны свет", — цытуе караля Брытаніі CNN.

Нам здаецца, што гэтыя словы адрасуюцца не толькі брытанцам, і таму мы дапаможам брытанскаму каралю перадаць іх свету. Прынамсі, свету чытачоў Еўрарадыё.
 

Навошта чытаць нашыя агляды?

Калі не можаш большага, хаця б не пераставай выказваць заклапочанасць. Інакш будзе як з Афганістанам: ледзь толькі ў сусветнай супольнасці перастала хапаць рэсурсу ўвагі на Кабул, як Талібан забыўся на тое, што збіраўся быць новым і прагрэсіўным.

Таму кожны тыдзень мы расказваем вам пра самыя страшныя і важныя падзеі ў свеце. Але ўсведамляем, што эмпатыя не бясконцая, таму заўсёды разрэджваем паток гэтых вар'яцкіх навін хоць бы адной добрай.

І гэта галоўны плюс міжнародных аглядаў: калі вам здаецца, што вакол не адбываецца нічога добрага, паспрабуйце пашырыць геаграфію пошуку.