"Як ты?" Добраахвотнік паказвае свае перапіскі з бацькамі

Джын хоча на вайну і пульт, як у "Людзях у чорным". Пульт, які сцірае памяць. Тады ён сцёр бы блізкім памяць пра сябе.

Калі Джын быў на вайне ў мінулы раз, такога пульта ў экіпіроўку не паклалі. І мама пастаянна пісала: "Як ты? Як ты? Як ты?" Джын адказваў: "Норм". Самае непрыемнае, што было з ім ва Украіне — адказваць маме.

Гэта першая гісторыя з новай серыі Еўрарадыё "Як ты?”. Мы будзем расказваць пра тое, што беларускія добраахвотнікі не расказваюць сваім блізкім, калі на пытанне "Як ты?" адказваюць "Я норм".

“Я выходзіў на балкон і думаў: як жа ў мяне тут прыгожа”

— Ідзем з пабрацімам праз поле. Ну, як, поле — вясновая балаціна, і ўсё ў варонках. Тырчаць ракеты ад "Градаў". Яны ўваткнуліся ў зямлю, але не ўзарваліся. Змрок. Так прыгожа, — кажа Джын (насамрэч — Мікола).

Для яго змрок цікавейшы за дзень.

— У змроку не відаць дробных дэталяў, і праз гэта выпінаюцца асобныя сілуэты. Было, ішлі на пазіцыю, праходзім цагляны дом — ад яго засталася толькі адна сцяна. Выглядае эпічна. Днём была б відаць цэгла, варонкі, разваліны, то-бок прычына і наступства. А ў змроку — зусім інакшы выгляд.

Вось і гэтыя ракеты пасярод роўнага поля — міні-стоўнхэндж. Незразумела, навошта людзі гэта нарабілі, але выглядае прыкольна.

Ён хацеў бы паказаць нам, як гэта прыгожа, але ў яго няма фатаграфій.

— Калі ішоў па тым полі, нават у думках не было дастаць тэлефон і зрабіць фотку. А калі вярнуўся з Украіны, пашкадаваў. Хоць, вядома, спыняцца пасярод поля і сьвяціць тэлефонам, каб фотачку зрабіць, ніхто б у здаровым розуме не стаў.

У мяне інстаграма няма, у фэйсбуку — таксама нічога не выкладаю. Зайздрошчу хлопцам, якія ведаюць гэты момант, калі трэба сфоткать. А я цяпер нічога перагледзець не магу, жыву чыста сваімі успамінамі і фоткамі, што зрабілі пабрацімы. Але з баявых фотак, вядома, няма.

Пакуль што гэта ўсё яшчэ не прайшло. Сяджу на ваеннай украінскай музыцы... Проста гэта блізка, гэта пра цябе.

Я ўзгадваю вельмі гераічную ўкраінскую песню пра штурмавікоў, якой дзяліўся іншы беларускі добраахвотнік. Думаю, пакажу суразмоўцу, што ў тэме. Але Джын кажа: не, зусім не тое — і ўключае на тэлефоне сваю песню:

За тэрыконамі, там, за палямі
Нас білі градамі, білі вогамі.

За тэрыконамі — гэта ў Данецкай вобласці. Роўна год таму Джын прыехаў туды, у гарадок Курахава. Ад Курахава да "нуля" тады было 12 кіламетраў.

У яго толькі два блізкія сябры і бацькі. Акрамя іх амаль ніхто не ведаў, дзе Мікола правёў мінулы год. А наогул жа маглі не ведаць і яны.

Мама Міколы жыве ў Ізраілі, бацька — у Польшчы. Мікола сказаў маме, што едзе да бацькі. Нейкі час ён думаў, што было б прасцей наогул выдаліць усе кантакты і знікнуць. Але калі прыехаў на ўсход Украіны і ўжо падпісаў кантракт з УСУ, патэлефанаваў і сказаў, як ёсць: “Мам. Такія справы. Я ў Курахаве. Ужо падпісаў кантракт".

— Была істэрыка, на наступны дзень яна спытала "як справы". Я адказаў, што "норм". І далей увесь час так і адказваў. Яна пыталася "як справы"? Кожны дзень: як справы? Як справы? Як справы... Норм. Я проста пісаў кожны дзень: "Норм".

Перад кожным выхадам дольш, чым на ноч, пісаў ёй: мам, мяне не будзе пару сутак. Колькі? Не ведаю. Я разумеў, што цяпер яна не будзе спаць некалькі сутак. Якой халеры? За што ёй гэта? Гэта моцна ціснула.

Мне не хацелася, каб за мяне хваляваліся, і я стараўся унікаць пытанняў. Гэта лішняя псіхалагічная нагрузка — думаць пра тое, што камусьці ад твайго рашэння дрэнна. Ды і адкажу я, што не норм — што яны могуць зрабіць? Чым дапамагчы, што параіць? Ніхто нават блізка не ведае, што адбываецца там. Колькі навіны ні глядзі, колькі тэлеграмы не чытай — зразумець эмоцыі, адчуванні ад таго, што адбываецца блізка да ўкраінскага фронту, немагчыма. Гэта не такі фронт, як у Ізраілі, гэта не такі фронт, як людзі ўяўляюць яго па фільмах.

Калі Джын пісаў "норм", ён не дагаворваў. Было не норм — было добра.

— Гэта не тое "добра", якое ёсць у звычайным мірным жыцці. Гэта сваё, трохі перакручанае, іншае "добра".

Усё было роўна так, як у той самай песні пра тэрыконы: "Нас білі градамі, білі вогамі". І ўсё адно — добра.

Там, де війна іде і бій гармати, 
Там, де ніколи вам не побувати.

— Тэрыконы — гэта сімвал Данецкай вобласці. Яны вельмі маляўнічыя. Я здымаў кватэру на пятым паверсе з відам на стэп. І гэтыя тэрыконы былі, як на шакаладцы "Таблерон". Я выходзіў на балкон і думаў: як жа ў мяне тут прыгожа, проста Швейцарыя.

Тэрыконы — гэта сімвал таго, дзе я быў. Дзе "війна іде".

Так, я там быў. А вам "ніколи не побувати" там, — Джын выключае песню.

— Ты сумуеш? — пытаю.

— Так, ёсць трохі. Хочацца на баявыя. Я сцыкло, перад першым выхадам было цікава і весела, а калі ў наступны раз прыходзілі навіны пра тое, што трэба выходзіць на баявыя, я, мякка скажам, хваляваўся. Але ў цэлым... гэта вольніца. Ты замежнік, добраахвотнік. Неяк спакойна, весела з пацанамі. Нейкі пастаянны рух. Патрэніравацца з'ездзіць, пастраляць з'ездзіць, потым прыбiральню ў двары пабудаваць, дроў напілаваць, вады, пакуль ёсць, па баклажкам набраць... Па гэтым я сумую.

Забралі правы? Людзі без правоў ездзілі. У чалавека ў "вийсковом билете" напісана: "водий-стрелец". Паказваеш паліцыянту: бачыш? Я — "водий-стрелец". Калі б у мяне не было правоў, мяне б не прызначылі на такую пасаду! Ну, добра.

Маглі пачаставаць кавай ў кавярні, дэсертам у рэстаране. Ну і проста паважліва ставіліся. Часам, праўда, перабягалі дарогу, можа думалі што ты з ТЦК (ваенкамата) у форме ідзеш.

Там цябе не могуць аштрафаваць, цябе няма ў базе дадзеных. Рабі, што хочаш.

Вось бы яшчэ сцерці памяць маме.

"Ну а што, чалавек упершыню на баявым, яму цікава, што яго можа забіць"

— На самой справе я прыехаў ва Украіну і без стандартнай усушнай вучэбкі трапіў у самы п*ц, — кажа Мікола.

Год таму п*ц быў у Мар'інцы. Калісьці Мар'інка была невялікім горадам у Данецкай вобласці. Горада больш няма. Верагодна, Джын быў адным з апошніх, хто бачыў рэшткі гэтага горада — пасля яго ў Мар'інку беларусы больш не хадзілі.

— Нас паклікаў камандзір-украінец. Такі клёвы камандзір: высокі, з пузікам, лысы, стэрэатыпны вдвшнік. "Ды чо вы, ёпта, б * ь, вам што, сцыкатна выйсці на пазіцыі? Я ж не кажу на штурм ісці, вы будзеце проста сядзець у акопе, усё добра будзе! Хто не гатовы, на*, выйсці на пазіцыі?”

Ну, гучыць не так ужо і страшна? Проста выйсці на пазіцыі. Проста абараняцца. Нармальна. Ніхто не сказаў, што страшна. Я падлічыў, што да таго, як прыйдзе мая чарга мяняцьпацаноў, ёсць мінімум 8 дзён, а можа, і больш. Можна падрыхтавацца.

Але васьмі дзён не было. І інструктажу таксама не было. Выходзячы на пазіцыю, Джын не ведаў гукаў прылёту міны, не ведаў гукаў стрэлу БМП.

— Нас трошкі навучалі бывалыя беларусы, была імітацыя праходу да пазіцыі. Мы ідзем, нам камандуюць: "Міна!" — мы падаем. Пасля заканчэння практыкавання пытаюся: а як я даведаюся, што міна блізка падлятае, каб зразумець, што падаць трэба? Інструктар адказвае: "Калі пачуеш — зразумееш".

Калі цяпер Джын пераказвае падзеі тых дзён, то імітуе гук любой зброі: ад пчыў-тужжжж (міна) да дбу-шшшш-ту-дух (СПГ).

Усяго праз тры тыдні пасля прыезду ва Украіну ён выйшаў на пазіцыі ў Мар'інку. З Ім ішлі беларускі дроншчык Манга, украінец Космас і дзевятнаццацігадовы хлопец-добраахвотнік Малы Дзед.

— Перад выхадам усё было бязладна. У Космаса не было нават аптэчкі. Перад выхадам я ў яго пытаюся: слухай, а які план дзеянняў, калі кагосьці раняць? Міма нас праходзіць хтосьці з камандзіраў: “Пацаны, ды чо вы парыцеся, усё нармальна будзе! Нават не абмяркоўвайце гэта!”

Ну, добра. Пайшлі.

Ноч цёмная. Нічога не відаць. Тры-чатыры метры наперад — цемра. У жыцці ты такой цемры не бачыш. Заўсёды ёсць святло ад горада, заўсёды можна ўключыць ліхтарык. А тут ідзеш у поўнай цемры. Я ішоў у сярэдзіне калоны і часцяком губляў пацана, які ішоў перада мной. Ці прымаў дрэва за пацана. Кажу: Манга, Манга, ты чаго спыніўся? Кранаю — а гэта дрэва.

Праходзім праз нейкую разбітую вёсачку. Я разумею, што яна разбітая толькі таму, што ўвесь час натыкаюся на нейкую цэглу, на кавалкі шыферу і арматуры.

Потым пачаліся варонкі. Варонкі — непрыемна. На табе цяжкі заплечнік, і калі саслізнуў у варонку, з яе цяжка выбірацца. Напорваюся на сукі. Раптам чую, Космас крычыць: пацаны, тут прабегчы трэба! Але ціха, ніхто не страляе.

Ідзем далей. Лес. Ідзем, ідзем, ідзем.

Раптам Космас кажа: ой, пацаны, мы не туды ідзем.

І тут я ўпершыню пачуў, як прыляцела міна. Пчыў-тужжжжж. І сполах асляпляе на пару секунд.

Міна прылятае прама туды, дзе мы павінны былі быць, калі б не спыніліся.

Мы зварочваем, і цяпер мінамёт пачынае працаваць па нас пастаянна. Кожныя секунд дваццаць выпускае па міне. Кожная прылятае вельмі блізка.

Зварочваем на вясковую вулачку. Рэшткі плота. Гаражык, ад якога засталося тры-чатыры цагліны. Тут я чую: взззззу! І міна прылятае проста за гэтыя цаглінкі. Але нам пашанцавала — паспелі прытуліцца да рэштак сцяны, нікога не параніла.

Мы скідаем заплечнікі і забягаем у нейкі падвальчык.

Ноч халодная, але я выходзіў у адной майцы і броніку, таму што пакуль ідзеш у +2, нават у баявой кашулі пацееш. Але пакуль сядзім у падвале, пачынае трэсці ад холаду. Куртка ляжыць звонку, прывязаная да заплечніка. Ісці за ёй, вядома ж, не хочацца.

Толькі выйшлі з падвальчыка, і пачынаецца фаер-шоу. Ту-дуж. Ту-дуж. Ту-дуж. Адна міна прылятае роўненька на дарогу, па якой мы ідзем. Прама перад намі. Праходжу міма, бачу варонку, дымок, даўкі пах пораху. Хрышчуся, веру ва ўсіх багоў.

Нам шанцуе — наперадзе П-падобны домік. Цэнтральную частку і дах цалкам знесла, засталіся два пакоі з дзіравымі сценамі, з нейкім перакрыццем зверху. А паміж імі куча цаглін і шыферу. Мы забягаем туды. Рускія згубілі нас з віду з дрона, можа падумалі, што мы ў склеп схаваліся, і перастаюць страляць.

Чакаем. Выходзім. Стараемся рухацца хутка. Перад намі скрыжаванне. Ён увесь перарыты варонкамі. Усё ізноў страляе. Я падаю ў адну варонку, у другую, у трэцюю. Думаю: калі ўпаду яшчэ раз — застануся ляжаць там. Выкарасквацца з іх цяжка — зямля абсыпаецца, а заплечнік так і хоча заваліць цябе ў бок.

Ідзем далей. Спускаемся ў лагчынку. У сярэдзіне цячэ ручай, засталося зусім трохі дрэў. Ну як дрэў. Зусім трохі ствалоў. У дадатак да мінамёта па нас пачынае працаваць АГС [аўтаматычны станковы гранатамёт — Еўрарадыё]. Ён страляе чэргамі, гранатамі. Пачынаецца п*ц. Гранаты стукаюцца аб дрэвы, выбухаюць у паветры. Міны падаюць.

Усюды ўспышкі, адно добра — бачыш, куды ідзеш. На мне боекамплект: больш за 10 гранат, каля 20 супрацьпяхотных мін, 2 монкі [міна на дроце ў форме трохі выгнутай пласціны — Еўрарадыё]. І куча патронаў. Думаю: з мяне выйдзе няхілы такі феерверк.

Ты ўжо знясілены, на гукі — да сракі, ды і на жыццё ў цэлым таксама.

Наперадзе хтосьці крычыць: пацаны, сюды, паскорцеся! Раблю апошні рывок і падаю ў вялікую варонку. Такую, як басейн, метраў пяць на сем.

Чую, мне крычаць: Джын, сюды! Бачу, наперадзе норка. Ну, літаральна, нара. Скокаю ў гэтую норку. Бліндажык. Гэта наша пазіцыя. “Рамонак”. Мы дайшлі. Потым глядзеў па карце — паўтара кіламетра мы ішлі пад шчыльным мінамётным абстрэлам і яшчэ 200 метраў — пад АГСам і мінамётам.

У гэтай "нары" Джын, Манга, Космас і Малы Дзед правядуць наступныя тры дні. Яны будуць утрымліваць пазіцыю. Ужо дабраўшыся да "Рамонка", Джын даведаецца, што яны знаходзяцца на выступе — з трох бакоў расіяне. Перад імі больш няма ўкраінскіх пазіцый.

— Нас прыкрывала толькі адна пазіцыя — метраў 150 ззаду нас. Мы з хлопцамі смяяліся, што гэта наш загарадатрад.

Космас скажа, што "да пі*аў метраў дзвесце, у іншы бок — сто пяцьдзесят". На другі дзень рускія падыдуць яшчэ бліжэй.

Украінец Космас быў самым дасведчаным у групе. Ён быў у Бахмуце. Ён ужо год абараняў Мар'інку. Але пасля "Рамонка" ён у самаволку сышоў з часці — і з Украіны. Пешшу перайшоў мяжу.

Джын думае, што цяпер Космас жыве ў нейкай польскай вёсцы. За трое сутак у Мар'інцы ён стаў для Джына бліжэйшым, чым большасць старых знаёмых, якіх той ведаў усё жыццё.

— Я задаваў Космасу дэбільныя пытанні. Чую: дбу-шшшш тую-дух. Космас-Космас, а што гэта? Космас: "Гэта СПГ". Ага, зразумела. Космас-Космас, а гэта міны? "Так, гэта міны". Космас, а гэта што?  "Гэта БМП". А калі нам у дах арта патрапіць, нам ж*па?

Я, як маленькае дзіця, за*л яго пытаннямі. Ну а што: чалавек у першы раз на баявым, яму цікава, што яго можа забіць.

Ну і плюс над намі пастаянна гулі дроны. І днём, і ноччу чуваць гэта гудзенне. Раз дзесяць дрон прылятаў са "скідамі" — звычайна гэта была граната, якую скідаюць з дрона.

І вось гэты дрон прылятае ў чарговы раз. Ён доўга гудзе над намі, і тут прама ва ўваход нашай "норкі" нешта прылятае і пачынае шыпець. Долі секунды. А потым усё цямнее. Я разумею, што не магу адкрыць вочы, не магу ўдыхнуць. Пачынаю лямантаваць, б'юся ў нейкай канвульсіі.

У галаве праносяцца ўрокі ізраільскай арміі па хімічнай зброі. Успамінаю сімптомы. Мозг адразу прымае самы страшны варыянт — нервова-паралітычную зброю.

Гэта быў ужо другі раз за той выхад, калі я падумаў: ну, усё, пажыў, было цікава, дзякуй, да пабачэння. Але праз нейкі час разумею, што ўсё яшчэ жывы. А раз усё яшчэ жывы, трэба выпаўзаць з нары, бо тут дакладна задыхнуся.

Выпаўзаю вонкі, адкрываю вочы, іх пісец як пячэ. А з нашай нары валіць дым, як з ЦЭЦ. Нас, па ходзе, нейкім хлорпікрынам траванулі.

Разумею, што пры святле дня я наверсе яшчэ не быў. Вылажу. Вакол — яр.

Бачу: Космас і Манга таксама наверсе, таксама кашляюць. Малога Дзеда няма.

Пазней хлопцы даведаюцца, што Дзед залез у спальнік і баяўся выбрацца вонкі, таму што "не ведаў абстаноўкі зверху". Унізе — зразумела, труцяць. А зверху? А зверху над Джынам, Космасам і Мангай лётае робат з гранатамі.

— Я запаўзаю пад нейкія перакладзінкі, пачынаю капаць рукамі, каб глыбей у зямлю ўлезці, таму што гэты робат павінен прыляцець са звычайнай гранатай і нас дабіць. Спачатку капаў рукамі. Потым адкапаў рыдлёўку. Рыдлёўкай дакапаў да заплечнікаў, адзення, тэрмакоўдры (яго выкарыстоўваюць для укрывання параненых). Падумаў, што далей капаць не варта, ці мала што я яшчэ там адкапаю…

Цікава будзе археолагам тут пакапаць. Пластамі пад зямлёй закапаныя адзенне, рэчы побыту, колькі ўсяго пахавана на гэтых разбітых пазіцыях.

Рыдлёўка засталася без справы, у галаве думка: а што прыкрыць лапатай? Вырашыў: прыкрыю жывот. Таму што калі раняць у жывот, будзе доўгая і непрыемная смерць. Калі ў галаву — хутка. Вырашыў: прыкрыю жывот.

І вось я ўціснуўся ў зямлю, прыкрыў лапатай жывот. З бліндажыка па-ранейшаму валіць дым. Колькі часу так ляжу? Не ведаю, можа быць, каля гадзіны.

Праз нейкі час мне Космас дае аўтамат. Прыкладам я прыкрываю галаву. Але дрон больш не прыляцеў. Ён павінен быў нас забіць — нармальнага сховішча ў нас не было, але не прыляцеў.

Малы Дзед атруціўся газам, але хлопцы адкачалі яго. Ноччу Космас змог правесці 19-гадовага хлапчука на тылавую пазіцыю. Адтуль яго эвакуявалі. У наступную ноч Джын пастаянна чуў, як дзесьці побач кашляюць рускія, як хтосьці страляе і як шоркаецца ў пакеце пацук.

— Проста сядзіш у цемры і слухаеш гэта. Перастрэлкі, пацук, п*ры.

Днём, пасля таго як нас затравілі газам, вырашылі: не спім. Капаем бліндаж і слухаем радзіва. І, ведаеш, у той дзень у мяне былі, напэўна, самыя цёплыя гутаркі ў маім жыцці. Мы з Мангай расказвалі Космасу пра Беларусь. Расказвалі, што ў Сахашчыка служым, жартавалі, што мы — будучыя беларускія генералы. "Вось, Космас, прыедзеш да нас — а мы табе дадзім будбат, пабудуюць табе вілу".

Жарт. Ад зая*ці былі вось такія жарты.

Космас таксама расказваў. Калі вайна пачалася, ён думаў, што Украіна ачысціцца ад хахлоў. Я яго пытаю: хто такія хахлы? Ён кажа: ну, карупцыянеры і тыя, каму абы н*ть каго-небудзь, і хата ў іх з краю вёскі. Вось скончыцца вайна, і застануцца толькі добрыя ўкраінцы.

На пазіцыі я не стаў казаць яму, пра што падумаў тады. Ужо калі мы выйшлі, я спытаў: Космас, а ты разумееш, што адбываецца наадварот? Лепшая частка Украіны пайшла добраахвотнікамі, лепшыя людзі ахвяруюць сабой, валанцёраць. А хахлы ў гэты час пераплываюць Цісу [рака, праз якую з Украіны можна трапіць у Румынію. — Еўрарадыё], бегаюць ад ТЦК і камуніздзяць гуманітарную дапамогу.

За трое сутак пазіцыя "Рамонак" адаб'е тры штурмы. Манга з Космасам будуць адстрэльвацца, Джын — падаваць снарады. Падчас другога штурму ўспомняць, што на пазіцыі ёсць РПГ. Джын скажа: "Пацаны, я яго толькі ў фільмах бачыў". Космас скажа: "Б*я, я таксама".

Манга адзін раз страляў з РПГ, і гранатамёт дапаможа адбіць апошні — трэці — штурм.

Калі Джын вернецца ў Курахава, ён скажа хлопцам-пабрацімам:

"Так, я сцыкло, я не тое, каб вылазіў з той "норкі". Гэта ўсё пацаны адбівалі..."

А Манга з Космасам будуць гаварыць:

"Не, Джын, ты не сцыкло, ты — рэкс!" (Так у дэсанце называюць самых крутых штурмавікоў.)

Потым Мікола патэлефануе бацьку і ўсё раскажа пра Мар'інку. Потым — маме, потым — лепшаму сябру. Потым падумае: дарма я маме ўсё расказаў.

Выйдзе на балкон перад світаннем. Будзе курыць і піць каву. І здзівіцца:

"Які кайф. Цішыня. Няма дронаў, гэтага пастаяннага гудзення, якое незразумела, што табе нясе і чым парадуе".

А потым падумае:

“А праўда ж, можа, я ўсё ж такі герой? Такое перажыць!”

Прыедзе ў Днепр адпачыць пасля баявога. Там хлопцы ўключаць фільм пра вайну на Netflix — "На заходнім фронце без пераменаў". Будуць выбіраць фільм і спрачацца: не-не-не, не трэба пра вайну, давайце лепш "Барбі" паглядзім!

А потым заснуць і пад фільм пра вайну.

Потым Мікола падумае:

"І ўсё ж я не герой. Гэта быў адзін баявы выхад, а ўкраінцы такое кожны дзень перажываюць".

Але Мікола з пазыўным Джын ведае, што і ўкраінцы не перажываюць такое кожны дзень. Іх групу ўжо ніхто не змяніў на пазіцыі.

Калі Космас, Манга і Джын чакалі зменшчыкаў і марылі, як пойдуць у сауну ў Дняпры, як будуць піць там піва, хлопцаў, якія павінны былі іх мяняць, накрыў снайпер.

Яны выжылі, але іх параніла і да пазіцыі яны не дайшлі. І ніхто ўжо не дайшоў. "Рамонак" пакінулі, а бліндаж, сыходзячы, узарвалі.

“Урэшце прыехала ў Курахава, каб жыць з бабуляй. І потым туды таксама прыйшлі рускія”

— У Курахаве працуе мацоўня? — здзіўляюся.

— Ну, такое. Проста спартзала. Вайскоўцы сабралі нешта падобнае на мацоўню. Вось туды мы і хадзілі. Але наогул там усё працавала. Дзве цырульні было. Іншая справа, што людзі стараліся там зарабіць на вайскоўцах як мага больш.

А потым па цэнтральнай вуліцы попрыляталі С-300. Была такая прыгожая вулачка. Дамы былі хоць старыя, але іх адрэстаўравалі, пафарбавалі. А потым — С-300. І сталі дамы чорныя, згарэлыя.

Яшчэ часта прылятала ў суседнюю ЦЭС, і тады ў горадзе заканчвалася вада. Вада ў Курахаве была лепшая, чым у Польшчы, Літве і Ізраілі — таму што часцей за ўсё яе не было.

— Пакуль у цябе ёсць вада, ты думаеш: зараз я пасля прабежкі хуценька яешанькай паснедаю, а потым ужо памыюся. Але, пакуль яйкі шкварчаць на патэльні, чуеш "бум" і думаеш — толькі не гэта... але гэта ён, прылёт па ЦЭС. Не памыўся, крыўдна.

Некалькі дзён няма ніякай вады. Потым ваду ўключаюць. Спачатку яна чорная з моцным пахам мазуты, але ты ўжо рады. Можна хоць неяк памыць посуд, змыць туалет.

І вось вада зноў становіцца чыстай! Ты шчаслівы! Нарэшце можна мыцца! І ты купаешся кожны дзень. Як толькі думка прыходзіць, што было б нядрэнна памыцца — адразу бяжыш у душ, пакуль не прыляцела.

А потым зноў надыходзіць момант, калі думаеш: ай, лянота, вечарам памыюся... І зноў гэты прылёт па ЦЭС, і зноў гэтае кола, у фінале якога ты атрымліваеш поўную асалоду ад вады.

Асабліва Курахава падабалася Джыну па начах. Ад пункту збору да кватэры ісці хвілін дзесяць. І за гэтыя дзесяць хвілін можна было не сустрэць ніводнага чалавека, ніводнай машыны.

— Былі такія ночы выдатныя, калі свеціць поўны месяц і прабівае хмары. Святла ў вокнах няма. Ідзеш, горад заліты гэтым серабрыстым прывідным месяцовым святлом. Дрэвы голыя. Зіма. Цішыня. Ёсць у гэтым рамантыка. Мара псіха-адзіночкі.

Прыгажосць Курахава Джын разглядаў ноччу. А прыгажосць разбураных вёсак бліжэй да "нуля" — на ўзыходзе.

— Едзеш забіраць хлопцаў з пазіцыі. Глядзіш: дамы раскрыліся, як скарбонка з канфеці, і з іх павыляталі ўсе рэчы. Вёдры, рондалі валяюцца, коўдры вісяць на дрэве. Цэгла ўсюды.

А яма, якую ты аб'язджаў ноччу, — гэта варонка ад 250-га КАБа такая ніхеровая. Варонкі, варонкі, разбітыя дамы... У мяне, вядома, пытанне, як рускія наогул плануюць прасоўвацца, калі так усё разбіваюць. Хэзэ.

Шкада чалавечай працы. Уяўляеш, колькі людзі будавалі гэтыя дамы. Гэта постсавок, так што, напэўна, гэта былі нечыя дачы. Іх хтосьці будаваў сам, адкладаючы з кожнай зарплаты ўсё жыццё на чарговае ўдасканаленне свайго ўчастка. Дзед які-небудзь. І вось — дачы няма.

У Курахаве жыла былая дзяўчына Міколы. Да 2014-га года яна жыла ў Данецку. Потым разам з бацькамі пераехала ў Энергадар, працавала на АЭС. Потым рускія прыйшлі ў Энергадар, прыйшлося ўцякаць зноў — да дзевяностагадовай бабулі ў Курахава.

— Калі яна бегла праз блок-пасты, яе літаральна абрабавалі. Усё, што яна брала з сабой — усё самае важнае, усё нажытае — адбіралі. Абшманвалі і забіралі. Потым яна была валанцёрам, вывозіла параненых і мёртвых з "нуля". Ёй дасталася асколкамі, былі шнары.

Гэта толькі адна з гісторый звычайных украінцаў, якую я чуў. І гэтыя гісторыі распальвалі ўва мне злосць. Хацелася памяняцца з кім-небудзь: ён мне — кулямёт, а я яму сваю модную марксменскую (снайперскую) бескарысную вінтоўку. І пайсці штурмаваць. Пофіг, што будзе, абы гэтую злосць вываліць на здзічэлы "братэрскі народ".

Былі іншыя ўкраінцы: яны ведалі кропку збору вайскоўцаў і пакідалі там "пасланні бандэраўцам". Пісалі: "Сыходзьце". А часам падкладалі цвікі пад колы машыны.

Кватэры вайскоўцам у прыфрантавым Курахава таксама здавалі неахвотна. Ці мала, што выкінуць.

— Нап'юцца, гранату падарвуць проста ў доме. І што тады будзе з дарагім еўрарамонтам? Людзі ўсё яшчэ думаюць, што Курахава выжыве і яны туды вернуцца, і чапляюцца за свае кватэры, якія нажывалі ўсё жыццё.

“Камандзір, я не хачу забіваць людзей, я хачу ратаваць людзей”

Пяць гадоў таму Мікола служыў у ізраільскай арміі, але нікога не забіваў. Ён вельмі не хацеў забіваць палестынцаў. Таму калі ізраільскі камандзір спытаў у яго, ці пойдзе ён "марксменам" (снайперам), ён спрабаваў адмовіцца. ЦАХАЛ — гэта не вольніца, спрачацца з камандзірам там не прынята, але Мікола ўсё роўна сказаў: "Камандзір, я не хачу забіваць людзей, я хачу ратаваць людзей".

Але праз тыдзень яго ўсё роўна адправілі на курс "марксменаў".

— Але я капаў на мазгі камандавання і дакапаў да таго, што мяне ўсё ж такі зрабілі медыкам. У ізраільскай арміі я ні ў кога не страляў. Напэўна, палестынцаў я больш разумеў, чым рускіх.

А рускія? Ты ў нейкі момант расчалавечваеш для сябе ворага. І ўва мне гэта спрацавала. Я думаў: ну вось як чалавек можа сабрацца і пайсці ў іншую краіну забіваць?

Не ведаю, можа, у Афрыку нейкую прасцей паехаць. (Гэта ўжо расізм?) Ну, то-бок прасцей, таму што ты не разумееш мовы, у вас розная культура, усё рознае... А тут ты прыходзіш і бачыш, што ў вас аднолькавыя вёскі, домікі, панэлькі гэтыя.

Ты сам у гэтым рос, ты ў гэтым жыў. У вас у прынцыпе... украінцы пакрыўдзяцца... але ў вас у прынцыпе падобная культура. Людзі  "сорак плюс" выраслі на адных і тых жа фільмах, мульціках. І як можна прыйсці да падобных людзей і пачаць іх забіваць?

І так, праз гэта ўва мне спрацоўвае нешта, ад чаго я гатовы забіваць падобных на мяне людзей— расіянаў. Калі я не заб'ю, гэты рускі пойдзе далей і дойдзе да ўкраінца, які сядзіць на той пазіцыі, да якой ён ідзе праз мяне.

Мы сустрэліся з Джынам, калі ён вярнуўся з Украіны і зноў стаў Міколам. Па дарозе дадому, у Ізраіль, спыніўся ў Польшчы. Польшча яго раздражняла. Ізраіль таксама будзе раздражняць.

Раздражняе, што можна кожны дзень піць каву, але кава не прыносіць задавальнення. Кава ва Украіне зусім іншая, бо яе можна было знайсці толькі ў Кіеве і на запраўках. Ну, і ў яшчэ сваякоў у Дняпры. У іх у кватэры ёсць кава-машына.

І тая ж вада. Ужо не трэба лавіць момант, каб прыняць душ, як у Курахаве.

— Ёсць халодная вада, ёсць гарачая вада. Яна ідэальна чыстая, яе можна з-пад крана піць. Але ніякага задавальнення ад гэтага не атрымліваеш. Таму што больш за ўсё задавальнення атрымліваеш ад таго, чаго цябе пазбаўляюць.

Ва Украіне планка маіх патрэбаў знізілася. Я ехаў у Польшчу праз Дняпро, дзе жывуць сваякі. Купіў білет на цягнік. Яны кажуць: а ты ж пасцель узяў? Не, кажу, навошта? У мяне ж спальнік ёсць.

Яны глядзяць на цану квітка: дык вагон жа, напэўна, будзе дрэнны? У гэтых вагонах святло выключаюць. Дык, кажу, у мяне ліхтарык ёсць.

Яны смяюцца: дык а навошта ты на цягніку едзеш? У цябе ж ногі ёсць! Верняк, у наступны раз пайду пешшу да Львова…

Жыць у Еўропе пасля жыцця ў Данецкай вобласці дзіўна. І людзі, якія ходзяць па еўрапейскіх вуліцах — дзіўныя. Мікола спрабуе падабраць нейкае акуратнае слова, але ў выніку ўсё роўна кажа, што мы "зажраліся". Таму, вярнуўшыся з Украіны, ён часова паехаў у літоўскую вёску, каб пабыць у цішыні. Там фермер і спытаў, колькі рускіх ён забіў.

— Я вырашыў, што не буду на такія пытанні адказваць. Таму што вайна — гэта не пуф-пуф-пуф. Гэта страшна. Няма стралецкіх баёў з фільмаў або апошніх канфліктаў з тэрарыстамі і менш развітымі краінамі. Ва Украіне разумееш, што калі цябе захочуць забіць, цябе заб'юць. Знойдзецца і досыць вялікі артылерыйскі снарад, і дакладны FVP-дрон. Адзінае, што цябе ратуе тое, што ёсць мэта больш важная

Я думаў, што буду адчуваць сябе на вайне паляўнічым, а я адчуваў сябе здабычай. З-за ўсіх гэтых дронаў, бо ты не ведаеш, адкуль і што можа ў цябе прыляцець.

Фермер спытаў, і Мікола ў чарговы раз зрабіў выснову, што людзі ў Еўропе не гатовыя да вайны. Але без вайны ў Міколы таксама пакуль не атрымліваецца.

— Ва Украіне жыццё было нашмат больш насычаным. Там дзень — за год звычайнага спакойнага жыцця. Што тут? Працуеш. Паеў. Паспаў. На выходных пайшоў з сябрамі нешта парабіў.

А там кожны дзень прылёты, кватэру разнесла, машыну разбіла, увесь час нейкі рух, праблемы. Гэта прыкольнае пачуццё. І з-за яго хочацца туды вярнуцца. З-за такога, хм, вайба?

Пра што я тут думаю? Заходні свет слабы. Усе гоняцца за моднай адзежкай, за выгодамі, экалогіяй. І яшчэ думаю, што тут супервысокая цана жыцця. Зло разрастаецца, а ўсе нейкія разбэшчаныя, легкадумныя, асаблівыя і непаўторныя, у мамы самыя прыгожыя.

А ў зла (і гэта не толькі Расія) людзі — мяса. Людзі паслухмяныя, людзей можна і ў яму, і на расстрэл. Людзі — лічбы. Мінус лічбы, але затое заваявалі разбітае сяло — дзяржава ў плюсе, яно здзейсніла чарговую выгадную здзелку са смерцю, "ГОЙДА!" Гучыць, як быццам дзед прыйшоў з вайны і павучае, так? — смяецца.

Дзеду — дваццаць сем гадоў.

Атрад Джына разваліўся, хлопцы раз'ехаліся з Украіны, і Джын таксама з'ехаў. Але яму не падабаецца Еўропа — тут усё занадта даступнае і простае. І Ізраіль радзімай не стаў. Мікола сумуе па Беларусі, але паехаць туды не можа. Ён думаў, што зможа жыць ва Украіне, паваюе і купіць дом у вёсцы бліжэй да дома, але Украіна занадта адрозніваецца ад Беларусі.

— Чым зоймешся?

— Добрае пытанне. Пайду вучыцца? Пайду працаваць, каб назапасіць грошай на падарожжа? Ці на дом у Беларусі? Я не ведаю.

А можа, у мяне дах з'едзе, і я вырашу вярнуцца ва Украіну.

Але, напэўна, ёсць нейкі Божы промысел у тым, што ён учыніў усё, як учыніў?