“Ціханоўскай вам мала?” Чаму беларусы заігнорылі выбары ў КР

28/05/2024 - 10:33

Выбары ў КР / pixabay

У выбарах у Каардынацыйную раду паўдзельнічала крыху болей за 6,7 тысячы чалавек. Некаторыя кандыдаты ўжо гучна пакрыўдзіліся на СМІ: яны тлумачаць нізкую актыўнасць выбаршчыкаў недастатковай увагай да падзеі з боку журналістаў.

Крыўду кандыдатаў можна зразумець: яны шмат чым ахвяравалі дзеля таго, каб у беларусаў з’явілася магчымасць паглядзець на тое, якой магла б быць публічная палітыка. СК завёў крымінальныя справы на ўсіх удзельнікаў кампаніі і пагражае адабраць іх беларускую маёмасць. Але вінаваціць ва ўсім медыя — так сабе пазіцыя, асабліва для публічных палітыкаў.

Еўрарадыё абмеркавала вынікі галасавання на выбарах у КР з медыяэкспертамі Ірынай Сідорскай і Паўлюком Быкоўскім і палітычным аналітыкам Арцёмам Шрайбманам. Ці маглі ўдзельнікі выбараў выбраць іншую стратэгію, каб учарашні вечар не скончыць фрустрацыяй? І што мы мусім зразумець пра дэмакратычны рух па выніковых лічбах галасавання?

Ірына Сідорская: Людзі не разумеюць не толькі што такое КР, але і ўвогуле што такое парламент і навошта ён патрэбны

— Бачу некалькі прычынаў нізкай яўкі, і першая — менавіта ў рызыцы. Не толькі тыя, хто жыве ў Беларусі, але і тыя, хто пераехаў за мяжу, непакояцца за бяспеку: сваю і сваіх родных, за маёмасць. І праз гэта адмаўляюцца ад удзелу. Людзі, якія жывуць у Беларусі, непакояцца яшчэ больш.

Другая прычына — у тым, што сярод шырокага кола людзей няма разумення не толькі таго, што такое Каардынацыйная рада, але і таго, што такое ўвогуле парламент. І тут праблема не ў Радзе, а ў тым, што беларускі парламент не выконвае сваіх функцый ужо шмат гадоў. То-бок людзі не надта разумеюць, як выглядае раздзяленне галінаў улады ўвогуле.

Маўляў, вось ёсць Ціханоўская, ёсць Аб’яднаны пераходны кабінет — а для чаго трэба яшчэ нешта? Думаю, недастатковая цікавасць да гэтых выбараў паходзіць з неразумення дэмакратыі, з неразумення таго, чым увогуле можа займацца парламент.

Здаецца, гэтыя веды базавыя, але ў нашай краіне гэтая “база” шмат гадоў не працуе. У Беларусі парламент існуе, каб ухваляць законы Лукашэнкі. Можа, людзі думаюць, што і КР патрэбная, каб падтрымліваць рашэнні Ціханоўскай? Але ж насамрэч пляцоўка, на якой фармуецца культура дыскусіі, не ўзнікае сама сабой. Людзі павінныя патрэніравацца, каб навучыцца гэтаму.

Самім кандыдатам таксама варта было праяўляць больш актыўнасці. Шмат хто з іх не ствараў інфармацыйных нагодаў напярэдадні выбараў. Тыя ж правілы, што працуюць у камерцыйным маркетынгу і рэкламе, працуюць і ў палітычным маркетынгу.

Прытым я адназначна супраць “чорнага піяру”. Выбарчая кампанія прайшла цывілізавана, і гэта якраз добра. Было б больш “чорнага піяру”, людзі б пераканаліся: палітыка — брудная справа, не трэба ў яе лезці.

Няславіць канкурэнтаў не варта. Я не пайшла б купляць нейкі тавар толькі таму, што нейкі іншы тавар — дрэнны. Я хацела б купляць тавар, бо мяне прывабілі яго якасці. І таму хацелася б, каб кандыдаты болей расказвалі пра сябе і свае праграмы.

Медыя? У асобных медыя былі і спецрубрыкі, і адмысловыя перадачы. Але ўсё гэта было ў медыя, у якіх і без таго зараджаная аўдыторыя. А ў тых медыя, якія маюць больш шырокую аўдыторыю, не друкавалі разгорнутай інфармацыі пра кандыдатаў.

Дарэчы, можа рэч проста ў добрым надвор’і? Цяпер канец траўня, і надвор’е спрыяе іншым відам дзейнасці. Можа, калі б было халодна і ішоў дождж, калі б людзі былі пакінутыя сам-насам з інтэрнэтам, яны б больш цікавіліся палітычнымі навінамі.

Арцём Шрайбман: Урок выбараў — мабілізаваць дыяспару можа быць складана

— Да таго як арганізатары выбараў паказалі апку (праграму для галасавання), я чакаў, што прагаласуе больш людзей — каля 15-20 тысячаў. Пасля таго як яны паказалі гэтую праграму, я знізіў чаканні да 10 тысяч. А аказалася яшчэ меней.

Не думаю, што гэта рэальная колькасць чалавек, якія цікавяцца тым, што робяць дэмсілы — вядома, цікавасць вышэйшая. І нават ва вашых [Еўрарадыё] стрымах, з інтэрв’ю Змітра Лукашука, з маіх калонак мы гэта бачым. Думаю, дзясяткі тысяч чалавек (плюс ГУБАЗіК) цікавацця тым, што адбываецца ў дэмсілах.

Але ж цікавасць не заўсёды значыць гатоўнасць нешта рабіць. І ў гэтай кампаніі ў людзей было шмат прычынаў не галасаваць. Па-першае, бяспека. Вядома, што Лібер і каманда зрабілі ўсё, што маглі, але шлейф зліваў персанальных звестак пераследуе дэмсілы. Я ведаю людзей, якія планавалі прагаласаваць, а калі даведаліся, што трэба некуды скідваць пашпарт, вырашылі гэтага не рабіць.

Па-другое, дэмсілы складаюцца не толькі з КР. Людзі цікавяцца тым, што робяць кіберы, Ціханоўская, ПКК — а яны тут прадстаўленыя не былі.

Сама ж КР не ўспрымаецца як значны орган. Калі б гэта былі, прыкладам, перавыбары Ціханоўскай, думаю, цікавасць была б вышэйшая. Да таго ж, лідары апазіцыі не заўсёды разумеюць, што беларуская дыяспара досыць дэпалітызаваная ў параўнанні з 2021 годам.

Людзі не разумеюць сувязі паміж выбарамі ў гэты орган і рэальнымі галінамі ўлады, бо ніякай улады ў КР не будзе. Незразумела, на што паўплываюць гэтая выбары, на што паўплывае гэты орган. І ўдзельнікам кампаніі большую частку часу даводзілася марнаваць на тое, каб патлумачыць, навошта ўсё гэта патрэбнае. Гэта шмат пра што кажа.

Віна медыя? Не, я лічу, што медыя асвятлялі гэтую кампанію болей, чым яна таго заслугоўвала.

А калі казаць пра тое, што гэтая кампанія паказала Святлане Ціханоўскай і дэмсілам, дык хіба тое, што мабілізаваць значную частку дыяспары складана, і інструментаў не так шмат. Я думаю, гэта таксама ўрок.

Паўлюк Быкоўскі: Медыя падставілі плячо гэтай кампаніі — але яны не павінныя весці яе самастойна

— Мала прагаласавала? Што вы разумееце пад “мала” і “шмат”? І чаму павінна было прагаласаваць болей беларусаў?

Так, звычайна ў адной акрузе ў Беларусі галасавала болей людзей, але цяпер сітуацыя іншая. Для шмат каго з беларусаў КР выглядае як даволі абстрактны орган, і таму толькі вельмі матываваныя людзі звярнулі ўвагу на гэту кампанію. Прытым адны вырашылі яе падтрымаць, іншыя — крытыкаваць. А для поспеху патрэбны кансэнсус.

Цяпер мы можам сказаць, што колькасць тых, хто прагаласаваў, — гэта рэальная колькасць людзей, якія цікавяцца тым, што робяць дэмсілы, і гатовыя ахвяраваць сваім часам, каб зрабіць свой унёсак у гэтую справу.

Яшчэ адна праблема ў тым, што сама Каардынацыйная рада мала ўклалася ў інфармаванне і мала расказвала пра тое, навошта яна ўвогуле патрэбная. Так, было б добра, каб медыя падставілі плячо гэтай кампаніі, — але яны не павінныя весці яе цалкам самастойна. Тыя медыя, што палічылі, што гэта праца pro bono, дзеля грамадскага інтарэсу, актыўна асвятлялі кампанію. Былі дэбаты і ў вас [Еўрарадыё], і ў “Белсата”, і на “Радыё Рацыя”.

Ёсць стваральнікі іерархіі навінаў — яны вызначаюць, што важна. Але ёсць і героі гэтых навінаў, якія ствараюць самі нагоды. Удзельнікі выбарчай кампаніі маглі б стварыць болей станоўчых інфармацыйных нагодаў.

Так, цягам кампаніі былі і цікавыя падзеі, і цікавыя скандалы. Але хоць скандалы і прыцягваюць увагу, яны не абавязкова матывуюць галасаваць. Мы ў Media IQ пакуль не скончылі аналіз асвятлення гэтай кампаніі, але падобна да таго, што ў медыя было больш інфармацыі пра скандалы, чым пра нейкія канструктыўныя рэчы.

Мне самому дагэтуль не да канца зразумелыя палітычныя погляды некаторых спісаў. Адно з ключавых пытанняў — палітычная пазіцыя адносна таго, ці вартыя беларусы такіх жа санкцый, якія ўведзеныя супраць расіянаў. Але прадстаўнікі толькі некалькіх спісаў выказаліся на гэты конт. У выніку мне не хапае інфармацыі, каб зрабіць асэнсаваны выбар, таму даводзіцца арыентавацца на іншыя паказчыкі.

Што будзе пасля заканчэння кампаніі? Перад тымі спісамі, што не здолелі пераадолець трохадсоткавы бар’ер, паўстане пытанне, што рабіць далей. Можна працягваць весці кампанію і расказваць пра сябе, але ж спіс — гэта не палітычная партыя, не абавязкова адбудзецца інстытуцыялізацыя групы.

А тыя, хто трапіць у КР, сутыкнуцца з пытаннем утварэння фракцый і, галоўнае, стварэння новых сэнсаў. Яны будуць фармуляваць адказ на пытанне: чым ёсць Каардынацыйная рада? І гэта важнае пытанне, бо, не вырашыўшы яго, немагчыма перайсці да вырашэння наступных.